Συναισθηματική Αγωγή - Παιχνίδια (1)

Ένα σύνολο συναισθημάτων υπάρχουν στον άνθρωπο από την στιγμή της γέννησης του έως τον θάνατο. Τα συναισθήματα διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία που βρίσκεται το άτομο και παρατηρούνται αντίστοιχες συναισθηματικές αντιδράσεις. Οι σχέσεις μεταξύ της συναισθηματικής εμπειρίας και έκφρασης των συναισθημάτων μεταβάλλεται ανάλογα με την γνωστική και κινητική του ανάπτυξη.

Τα τέσσερα βασικά συναισθήματα που εκδηλώνουν τα παιδιά είναι η ΧΑΡΑ, η ΛΥΠΗ, ο ΘΥΜΟΣ και ο ΦΟΒΟΣ.

Ειδικότερα, η χαρά είναι ένα συναίσθημα που εκδηλώνεται σε όλο το ηλικιακό φάσμα . Οι εκφράσεις της χαράς (κινήσεις μυών προσώπου, χειλιών και ματιών, λάμψη ματιών) εντοπίζονται από τη βρεφική ηλικία. Το βρεφικό μειδίαμα προκαλείται αυθόρμητα και αντανακλαστικά ώρες μετά τη γέννηση. Αντίθετα, το πρώτο κοινωνικό χαμόγελο απαντάται στο στενό συναισθηματικό δεσμό παιδιού μητέρας. Αργότερα κατά τον 3ο με 4ο μήνα η χαρά τους εκφράζεται με το γέλιο. Το γέλιο μπορεί να προκληθεί είτε με απτικά ερεθίσματα (άγγιγμα), με οπτικά ερεθίσματα (μορφασμούς προσώπου), με ακουστικά ερεθίσματα (ήχοι). Έτσι μια ποικιλία ερεθισμάτων μπορούν να οδηγήσουν τα παιδιά σε μια ευχάριστη διάθεση.

Η λύπη εμφανίζεται ως συνέπεια σωματικών συμπτωμάτων πόνου, απόρριψης, απογοήτευσης από την έλλειψη κάποιου αντικειμένου ή προσώπου και σε μεγαλύτερο βαθμό εκδηλώνεται ως θλίψη λόγω διαζυγίου γονέων, ασθένεια ή θανάτου αγαπημένου προσώπου. Ακόμη και η γέννηση ενός αδελφού μπορεί να βιωθεί ως λύπη από το μικρό παιδί. Η λύπη είναι αναμενόμενη σε καταστάσεις απώλειας. Η παρατεταμένη λύπη μπορεί να αναστείλει την γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Εκφράζεται με κλάματα, θρήνους, διαταραχές ύπνου ή διατροφής και δείγματα προσκόλληση σε κάποιον ενήλικα.

Το συναίσθημα του θυμού είναι ένα αρνητικό συναίσθημα που εντοπίζεται από την βρεφική κιόλας ηλικία και εκδηλώνεται όταν νιώσουν πόνο, όταν δεχτούν επίθεση και ματαίωση των επιθυμιών τους. Η επιθετικότητα αποτελεί έναν από τους τρόπους έκφρασης του θυμού. Στα βρέφη αρχικά εκφράζεται με το κλάμα και έπειτα στην ηλικία των 4 με 6 μηνών με φωνές και απότομες κινήσεις. Ο θυμός στο 2ο έτος φθάνει στο μεγαλύτερο βαθμό εκδήλωσης του. Στο 3ο έτος ο θυμός παίρνει τη μορφή επιθετικότητας και ανταπόδοσης με λόγια ή πράξεις.


Στα αρνητικά συναισθήματα εντάσσεται και το συναίσθημα του φόβου. Ο φόβος είναι το αποτέλεσμα της ανασφάλειας που νιώθουν όταν κάποιος ή κάτι τους απειλεί. Ο φόβος οδηγεί το άτομο στην φυγή ενώ ο θυμός στην επίθεση. Ο φόβος εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους όπως ανήσυχο βλέμμα, τρέμουλο, κραυγή, προσέγγιση άλλου προσώπου κ.α. Τα αίτια ποικίλουν και εξαρτώνται από την ένταση, το απροσδόκητο και τον κίνδυνο των ερεθισμάτων. Ο Bowlby υποστήριξε πως οι φόβοι έχουν βιολογικό υπόστρωμα. Ήδη από τους πρώτους μήνες της ζωής τους τα βρέφη αναπτύσσουν ένα έντονο φόβο για τα άγνωστα πρόσωπα. Τα αρνητικά συναισθήματα που το διακατέχουν είναι εμφανή όπως γρήγορη αναπνοή, κλάμα, ένταση, ανησυχία και αποστροφή προσώπου.
Στην βρεφική ηλικία κυρίως φοβούνται τα άγνωστα πρόσωπα, το ξαφνικό, τους δυνατούς ήχους, τις απότομες κινήσεις, το δυνατό φως και τις σκιές. Στην προσχολική ηλικία οι φόβοι αφορούν τα ζώα, τις φανταστικές ιστορίες, την μοναξιά, το σκοτάδι, τα όνειρα, τα φαντάσματα, το θάνατο και τα χτυπήματα. Στην σχολική περίοδο φοβούνται την επιθετικότητα των άλλων παιδιών, την τιμωρία στο σχολείο , τους χαμηλούς βαθμούς και την αποτυχία. Στην εφηβεία οι φόβοι αφορούν κυρίως είτε τα φυσικά φαινόμενα (φωτιά, καταστροφές, σεισμοί κ.α.) είτε στις κοινωνικές τους σχέσεις με τους άλλους ή τον εαυτό τους. Εξάλλου είναι η περίοδος διαμόρφωσης της ταυτότητας τους. Η αντιμετώπιση του φόβου στην οικογένεια και η ανάπτυξη του συναισθήματος της εμπιστοσύνης, της πρωτοβουλίας και της αυτονομίας παίζει σημαντικό ρόλο. Βέβαια οι υπερπροστατευτικοί ή αυταρχικοί γονείς επιδεινώνουν και ωθούν τα παιδιά στην ανάπτυξη φοβικών αντιδράσεων.

Τα τελευταία χρονιά όλο και περισσότερα εκπαιδευτικά προγράμματα δίνουν έμφαση στη συναισθηματική αγωγή και οι κυριότεροι στόχοι τους είναι :

• η κατανόηση των συναισθημάτων των ιδίων των παιδιών
• η έμφαση στη συναισθηματική σχέση παιδαγωγού – παιδιών
• η επιλογή δραστηριοτήτων που να λαμβάνουν υπόψη τους τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών
• την ανάπτυξη θετικών συναισθηματικών καταστάσεων στα πλαίσια ενός υγιούς παιδαγωγικού πλαισίου.

Παρακάτω έχω διάφορα παιχνίδια που μπορείτε να παίξετε με τα παιδιά σας στο σπίτι. Σίγουρα παίζοντας έχετε πολλά να μάθετε!

Παιχνίδι 1ο: Παντομίμα συναισθημάτων

• Φτιάχνουμε καρτέλες που απεικονίζουν πρόσωπα με διαφορετικά συναισθήματα. 

 

 

• Συζητάμε με τα παιδιά για τα συναισθήματα που απεικονίζονται.
• Κάθε παιδί διαλέγει μία κάρτα - οι κάρτες είναι γυρισμένες ανάποδα.
• Το παιδί, κρατά κρυφή την κάρτα του από τα άλλα παιδιά, και εκφράζεται με το πρόσωπο ανάλογα.
• Η ομάδα προσπαθεί να βρει το συναίσθημα

Παιχνίδι 2ο: Το ζάρι των Συναισθημάτων

• Φτιάχνουμε ένα ζάρι σε κάθε έδρα του οποίου έχουμε αποτυπωμένα συναισθήματα – αν θέλουμε να έχουμε περισσότερα συναισθήματα τότε φτιάχνουμε και έναν ακόμα κύβο.

• Τα παιδιά στέκονται σε κύκλο και το κάθε ένα με τη σειρά του ρίχνει το ζάρι.
• Αναγνωρίζουν πρώτα το συναίσθημα και έπειτα περιγράφουν ένα περιστατικό (πραγματικό ή φανταστικό) όπου ένιωσαν έτσι.
• Συζητάνε τα παιδιά γι' αυτό το συναίσθημα και προτείνουν λύσεις ή και διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς, είτε πρόκειται για συναίσθημα που προκάλεσε το ίδιο στον εαυτό του, είτε για συναίσθημα που προκάλεσε σε κάποιον άλλον/η.

Π.χ. Έστω ότι το παιδί φέρνει με το ζάρι το συναίσθημα ΝΤΡΟΠΗ.
Περιγράφει το γεγονός, π. χ. ένιωσα ντροπή όταν έσκισα τη ζωγραφία του φίλου μου.
Η ομάδα μπορεί να συζητήσει και να ρωτήσει γιατί το έκανες αυτό; Το ίδιο εξηγεί, π.χ. γιατί μου άρπαξε τον μαρκαδόρο που ζωγράφιζα και το ήθελε ταυτόχρονα και αυτός/ή. Η ομάδα προτείνει εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς, π.χ. τι θα μπορούσες να κάνεις αντί να του σκίσεις τη ζωγραφιά;
Ο ίδιος και η ομάδα σκέφτονται και προτείνουν π.χ. να το πω στην κυρία ή να του πεις ότι θα το δώσεις σε λίγο. Πως λες να ένιωσε ο φίλος/ η σου που του έσκισες τη ζωγραφιά; ΣΤΕΝΑΧΩΡΗΜΕΝΟΣ.

Εδώ εισάγουμε και τον όρο ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ: η κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων.
Παιχνίδι 3ο: Ο Συναισθηματούλης

• Φτιάχνουμε μια φιγούρα όπου στο πρόσωπο δεν σχηματίζουμε κανένα χαρακτηριστικό και το ονομάζουμε «ο Συναισθηματούλης». Καλό είναι να πλαστικοποιήσουμε τη φιγούρα, για να μπορούμε πιο εύκολα να δουλέψουμε με τα πρόσωπα.

• Δίνουμε στα παιδιά τις παρακάτω κάρτες:

 

 

• Πίσω από κάθε πρόσωπο κολλάμε ένα χρατς, το ίδιο και στη μασκότ. Τα παιδιά αλλάζουνε τα πρόσωπα στη μασκότ και λένε τι νιώθει, π.χ. ο Συναισθηματούλης νιώθει ΧΑΡΟΥΜΕΝΟΣ, και έπειτα κολλάμε το ανάλογο πρόσωπο.

Μπορούμε να το παίξουμε και ανάποδα και να δίνουμε την εντολή εμείς ή ένα παιδί, π.χ. ο Συναισθηματούλης τώρα νιώθει ΧΑΡΟΥΜΕΝΟΣ, και έπειτα να κολλάνε το ανάλογο πρόσωπο. Σε κάθε περίπτωση μπορούνε να εξηγούνε τα παιδιά και το λόγο. «Είναι ΧΑΡΟΥΜΕΝΟΣ γιατί....»

Το παραπάνω παιχνίδι μπορεί να παιχτεί και ως εξής: αντί να κολλάνε τα παιδιά όλο το πρόσωπο, να κολλάνε και να αλλάζουν τα μέρη του. Π.χ. αλλάζοντας τα χαμογελαστά με τα λυπημένα χείλη. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να έχουμε απομονώσει εμείς τα μέρη του προσώπου και πίσω απ' το κάθε ένα να έχουμε τοποθετήσει ένα χρατς.

Παιχνίδι 4ο: Κουκλοθέατρο με κάρτες συναισθημάτων

• Με τις κάρτες από το πρώτο παιχνίδι μπορούμε να φτιάξουμε κούκλες κουκλοθέατρου με ένα ξυλάκι από σουβλάκι.
• Δίνουμε ή διαλέγουνε τα παιδιά μία κάρτα- κούκλα. Μεταβαίνουν στο κουκλοθέατρο και αναπαριστούν ένα γεγονός αυτοσχεδιάζοντας σενάρια σχετικά με τα συναισθήματα.
• Οι θεατές (τα παιδιά) μπορούν να παρεμβαίνουν στην πορεία της συζήτησης, να δίνουν λύσεις, ακόμη και να αλλάζουν την πορεία.

Παιχνίδι 5ο: Τι συναίσθημα σου προκαλεί η μουσική;

• Έχουμε απλώσει τις κάρτες με τα συναισθήματα.
• Χρησιμοποιώντας μουσική ανάλογη και κατάλληλη για το κάθε συναίσθημα, τα παιδιά εντοπίζουν την σωστή κάρτα με το ανάλογο συναίσθημα που τους προκάλεσε η μουσική.
• Έπειτα το αναπαριστούνε με το πρόσωπο, είτε χορεύουνε. π.χ. το τραγούδι carmi naburana τους προκάλεσε τρόμο (το δείχνουν στο πρόσωπό τους), η μουσική από τις 4 εποχές του vivaldi- spring, τους προκάλεσε χαρά (χορεύουν χαρούμενοι).

Παιχνίδι 6ο: Βρες τι νιώθω

• Όλα τα παιδιά είναι σε κύκλο και ένα βρίσκεται στο κέντρο του κύκλου.
• Το παιδί στο κέντρο ακουμπάει ένα ένα τα παιδιά με τη σειρά. Όταν σταματήσει σε κάποιο, πρέπει εκείνο να εκφραστεί με ήχο, π.χ. κλάμα εάν είναι λυπημένο, γέλιο αν είναι χαρούμενο, σιωπή εάν ντρέπεται.
• Το παιδί στο κέντρο πρέπει να βρει τι νιώθει.

«Αν θέλουμε τα παιδιά να μαθαίνουν με επιτυχία τώρα και στο μέλλον, θα πρέπει να τα μάθουμε να σκέφτονται για τους εαυτούς τους, να επιλύουν προβλήματα και να συνυπάρχουν με τους άλλους. Αυτές οι ικανότητες κατακτώνται όταν τα παιδιά ενθαρρύνονται να εξερευνούν ενεργητικά το περιβάλλον, να επιλύουν πραγματικά προβλήματα που έχουν νόημα για αυτά και να συνεργάζονται με άλλους για την ολοκλήρωση εργασιών. Όλα αυτά τα παιδιά τα κάνουν όταν παίζουν» (Dodge & Colker, 1998).

Πηγή